TP.HCM – trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước – đang đối mặt với áp lực ngày càng lớn về môi trường, đặc biệt là từ các nguồn chất thải công nghiệp, xây dựng và sinh hoạt. Với dân số hơn 10 triệu người và hàng chục ngàn cơ sở sản xuất, bài toán về quản lý chất thải đang trở nên cấp thiết, đòi hỏi những giải pháp đồng bộ, quyết liệt và bền vững.

I. Thực trạng ô nhiễm tại TP.HCM

1. Chất thải công nghiệp

Các khu công nghiệp, nhà máy sản xuất phát sinh một lượng lớn chất thải, trong đó bao gồm cả chất thải công nghiệp thông thường và chất thải nguy hại. Dù đã có cơ chế quản lý và xử lý, nhưng vẫn còn nhiều cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, tự phát chưa tuân thủ nghiêm các quy định môi trường, đặc biệt là việc xả thải trực tiếp hoặc thuê đơn vị không phép để xử lý.

• Tình trạng xả thải chưa qua xử lý vẫn còn diễn ra, đặc biệt ở các doanh nghiệp nhỏ hoặc nằm ngoài khu công nghiệp.
• Nước thải công nghiệp chứa kim loại nặng, hóa chất độc hại, dầu mỡ… làm ô nhiễm các dòng kênh như Tham Lương, Xuyên Tâm, Tân Hóa – Lò Gốm.
• Việc quản lý chất thải nguy hại chưa đồng bộ, thiếu nhân lực chuyên môn và công nghệ xử lý.

Hình ảnh khoảng 50 tấn chất thải công nghiệp dạng bột bùn đen nhuyễn có mùi hôi khó chịu chưa qua xử lý đổ trộm ở bãi đất trống (Trích Báo Thanh niên)

2. Chất thải xây dựng

TP.HCM đang phát triển nhanh với hàng loạt công trình xây dựng hạ tầng, chung cư, dự án dân cư. Chất thải xây dựng như xà bần, bê tông vụn, đất đá thải… lên đến hàng nghìn tấn/ngày. Tuy nhiên, các bãi đổ xà bần hợp pháp đang ngày càng ít, khiến tình trạng đổ trộm chất thải xây dựng tràn lan ở các khu đất trống, kênh mương, gây ô nhiễm cảnh quan và nguy cơ tắc nghẽn hệ thống thoát nước.

• Phần lớn chưa được tái chế mà đổ trộm ra khu đất trống, kênh rạch, ven đường, gây lấp dòng chảy, ngập úng và mất mỹ quan đô thị.
• Thành phố chưa có hệ thống phân loại và xử lý chất thải xây dựng bài bản; chủ yếu vẫn là chôn lấp hoặc gom chung với rác thải sinh hoạt.

3. Rác thải sinh hoạt

TP.HCM phát sinh trung bình khoảng 9.700 – 10.000 tấn rác sinh hoạt/ngày. Dù phần lớn được thu gom, nhưng vẫn còn tình trạng rác thải tồn đọng, vứt bừa bãi tại các khu dân cư, kênh rạch và khu vực ven đô. Tỷ lệ phân loại rác tại nguồn còn thấp, chủ yếu vẫn theo hình thức “trộn lẫn”, gây khó khăn cho công tác tái chế và xử lý.

• Phân loại rác tại nguồn còn rất hạn chế dù đã được triển khai từ nhiều năm.
• Khu dân cư, chợ, chung cư, khu vực công cộng vẫn thường xuyên tồn tại tình trạng đổ rác không đúng nơi quy định, tạo ổ dịch bệnh, mùi hôi và thu hút côn trùng.

III. Nguyên nhân

• Thiếu cơ sở hạ tầng xử lý chất thải công nghiệp, xây dựng và sinh hoạt đồng bộ.
• Ý thức người dân và doanh nghiệp còn hạn chế, đặc biệt là trong phân loại và xử lý rác đúng cách.
• Công tác giám sát, xử phạt chưa nghiêm; nhiều hành vi xả thải trái phép không bị phát hiện hoặc chỉ bị xử lý nhẹ.
• Thiếu cơ chế hỗ trợ tái chế và xử lý chất thải xây dựng hiệu quả, khiến doanh nghiệp không mặn mà đầu tư.

IV. Giải pháp đề xuất

1. Hoàn thiện hệ thống pháp lý và giám sát

• Tăng cường thanh tra, xử phạt nghiêm hành vi xả thải trái phép, đổ rác không đúng quy định.
• Cập nhật, ban hành quy chuẩn xử lý chất thải xây dựng và chất thải công nghiệp phù hợp với thực tế TP.HCM.

2. Phát triển hạ tầng xử lý

• Đầu tư xây dựng các nhà máy xử lý chất thải công nghiệp hiện đại, có khả năng xử lý chất thải nguy hại và tái chế hiệu quả.
• Xây dựng trung tâm tái chế chất thải xây dựng, thu hồi vật liệu có thể sử dụng lại cho hạ tầng giao thông, công trình công cộng.

3. Tăng cường truyền thông và ý thức cộng đồng

• Đẩy mạnh chương trình phân loại rác tại nguồn, đặc biệt ở khu dân cư, trường học, cơ quan nhà nước.
• Tổ chức các chiến dịch truyền thông về lợi ích tái chế, giảm thiểu rác và trách nhiệm của mỗi cá nhân, doanh nghiệp đối với môi trường.

4. Huy động đầu tư và công nghệ

• Khuyến khích xã hội hóa công tác xử lý rác thải, tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực tái chế, năng lượng từ rác.
• Ứng dụng công nghệ số trong quản lý chất thải như theo dõi GPS xe rác, bản đồ rác thải, hệ thống cảnh báo đổ trộm.

Ô nhiễm từ chất thải công nghiệp, xây dựng và sinh hoạt đang là mối nguy hiện hữu đối với TP.HCM – một đô thị đang phát triển nhanh nhưng chưa theo kịp về quản lý môi trường. Việc giảm thiểu ô nhiễm và nâng cao hiệu quả quản lý chất thải không chỉ là trách nhiệm của chính quyền mà cần sự tham gia tích cực của toàn xã hội. Một thành phố xanh – sạch – đáng sống chỉ có thể đạt được khi mỗi hành động nhỏ của chúng ta đều hướng tới bảo vệ môi trường chung.